ਚੁਬਾਰੇ ਅੰਦਰ ਬੈਠਾ ਹਾਂ। ਦੂਰ ਕਿਸੇ ਗਲੀ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਫੀਏ ਬੌਰੀਏ ਆਵਾਜ਼ ਆ ਰਹੀ ਹੈ, “ਛੋਲੀਆ ਲੈ ਲੋ ਛੋਲੀਆ… ਹਰਿਆ ਹਰਿਆ… ਲਵਾ ਲਵਾ ਛੋਲੀਆ ਲੈ ਲੋ… ਭਾਈ ਉਏ…।” ਇੰਨੀ ਲੰਮੀ ‘ਲੈ

ਬਦਲਦੇ ਸਿਆਸੀ ਹਾਲਾਤ ਦੌਰਾਨ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ (ਭਾਜਪਾ) ਵਿਚਕਾਰ ਸਿਆਸੀ ਗੱਠਜੋੜ ਜੋ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਤੋਂ ਚੱਲਿਆ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਆਖਿ਼ਰਕਾਰ ਟੁੱਟ ਗਿਆ। ਦੋਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਦੇ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ

ਸਵੇਰੇ ਸਵੇਰੇ ਪੱਗ ਦੀ ਪੂਣੀ ਕਰਵਾਉਂਦਿਆਂ ਪਤਨੀ ਅਕਸਰ ਫਿਕਰ ਕਰਦੀ, “ਬ੍ਰੈਕਫਾਸਟ ਟੈਮ ਨਾਲ ਕਰ ਲਿਓ, ਸਬਜ਼ੀ ਗਰਮ ਕਰ ਕੇ ਖਾਇਓ, ਦਵਾਈ ਜ਼ਰੂਰ ਲੈ ਲਿਓ।’’ ਜਾਣ ਲੱਗਿਆਂ ਪਿੱਛੇ ਧੌਣ ਘੁਮਾ ਕੇ

ਉਦੋਂ ਅਠਾਰਾਂ ਸਾਲ ਪਾਰ ਹੀ ਕੀਤੇ ਸਨ, ਮੈਂ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਚਾਚਾ ਜੀ ਨੇ ਡਰਾਵਿੰਗ ਲਾਇਸੈਂਸ ਲਈ ਅਰਜ਼ੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਆਰਟੀਓ ਦਫ਼ਤਰ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਗੈਸਟ ਹਾਊਸ ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ ਵਿੱਚ ਲਰਨਿੰਗ ਲਾਇਸੈਂਸ ਲਈ

ਅੱਸੀਵਿਆਂ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਮ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਨਾਲ ਹਾੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਗਹਾਈ ਤੇ ਕਢਾਈ ਲਈ ਮਸ਼ੀਨ ਵੀ ਆਮ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇਉਂ

ਤਿੰਨ ਵੱਜ ਗਏ। ਸਕੂਲ ਦੀ ਘੰਟੀ ਵੱਜੀ ਤੇ ਮੈਂ ਜਲਦੀ ਨਾਲ ਹਾਜ਼ਰੀ ਪਾ ਕੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੇ ਸਕੂਟਰੀ ਸਟਾਰਟ ਕੀਤੀ ਤੇ ਚਲੀ ਗਈ। ਅੱਜ ਦਾ ਦਿਨ ਕੁਝ ਖਾਸ

ਤਵੀਲ ਅਰਸਾ ਪਹਿਲਾਂ ਲਵ ਮੈਰਿਜਾਂ ਮੂਰਜਾਂ ਦਾ ਰਿਵਾਜ਼ ਹੈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਾਰਾ ਜੋੜ ਬੰਨ੍ਹ ਵਿਚੋਲੇ ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਸਮਾਜਿਕ ਵਜੂਦ ਹੀ ਉਦੋਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੀ ਕਿ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਕਹਿੰਦੇ

ਦਸਵੀਂ ਜਮਾਤ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਵਿਤਾ ‘ਸਿੰਪਥੀ’ ਪੜ੍ਹਾ ਰਹੀ ਸਾਂ। ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਰਚੇਤਾ ਚਾਰਲਸ ਮੈਕੇ ਹਨ। ਨੈਤਿਕ ਅਮੀਰੀ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਹਲੂਣਾ ਦੇ ਕੇ

ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਦੇ ਕੀਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਾਉਣ ਤੋਂ ਕਦੇ ਝਿਜਕ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਦਾਦੇ ਦੇ ਔਖੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵੀ ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਸੁਣਾ ਦਿੰਦਾ

ਧਨੀ ਰਾਮ ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਬਹੁਮੁਖੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾ ਕੇਵਲ ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਮੋਢੀ ਵਜੋਂ ਅਤੁਲ ਦੇਣ ਦਿੱਤੀ ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਪਹਿਲੂਆਂ ’ਤੇ