ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, 21 ਦਸੰਬਰ – ਖ਼ੂਨ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹਰ ਕੋਨੇ ਤਕ ਆਕਸੀਜਨ ਤੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡਾ ਸਰੀਰ ਲਹੂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਤੁਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਬਿਮਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਡਾਕਟਰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖ਼ੂਨ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ, ਇਸ ਟੈਸਟ ਰਾਹੀਂ ਡਾਕਟਰ ਇਹ ਜਾਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ‘ਚ ਕੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ। ਖੂਨ ਦੀ ਜਾਂਚ ਰਾਹੀਂ ਡਾਕਟਰ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜਾ ਤੱਤ ਵੱਧ ਜਾਂ ਘੱਟ ਹੈ।
ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਖ਼ੂਨ ਦੀ ਕਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਡਾਕਟਰ ਉਸ ਨੂੰ ਖ਼ੂਨ ਚੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਉਸੇ ਕਿਸਮ ਦਾ ਖ਼ੂਨ ਚੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾਵੇ ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ‘ਚ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਏ, ਬੀ, ਏਬੀ ਤੇ ਓ ਵਰਗੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਲੱਡ ਗਰੁੱਪ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਗਲਤ ਗਰੁੱਪ ਦਾ ਖ਼ੂਨ ਚੜ੍ਹਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ‘ਚ ਕਈ ਗੰਭੀਰ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਆਓ ਇਸ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਡਾ ਖੂਨ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਸੈੱਲਾਂ ਤੇ ਇਕ ਤਰਲ ਪਦਰਾਥ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਪਲਾਜ਼ਮਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹੈ। ਖ਼ੂਨ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰੈੱਡ ਬਲੱਡ ਸੈੱਲਜ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੈੱਲਜ਼ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਕੁਝ ਖਾਸ ਤਰ੍ਹਾ ਦੇ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਐਂਟੀਜਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਐਂਟੀਜਨ ਹੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਖ਼ੂਨ ਕਿਵੇਂ ਦਾ ਹੈ ਯਾਨੀ ਉਸ ਦਾ ਬਲੱਡ ਗਰੁੱਪ ਕੀ ਹੈ। ਲਾਲ ਰਕਤਾਣੂਆਂ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਕਿਸਮ ਦੇ ਐਂਟੀਜੇਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ – A ਅਤੇ B। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਲਾਲ ਰਕਤਾਣੂਆਂ ‘ਚ ਸਿਰਫ A ਐਂਟੀਜੇਨ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਬਲੱਡ ਗਰੁੱਪ ਏ ਹੋਵੇਗਾ। ਜੇਕਰ ਸਿਰਫ਼ ਬੀ ਐਂਟੀਜੇਨ ਹੈ ਤਾਂ ਬਲੱਡ ਗਰੁੱਪ ਬੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਜੇਕਰ ਦੋਵੇਂ ਐਂਟੀਜੇਨ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਤਾਂ ਬਲੱਡ ਗਰੁੱਪ AB ਹੋਵੇਗਾ ਤੇ ਜੇਕਰ ਦੋਵੇਂ ਐਂਟੀਜੇਨ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹਨ ਤਾਂ ਬਲੱਡ ਗਰੁੱਪ ਓ ਹੋਵੇਗਾ।
ਸਰੀਰ ‘ਚ ਗ਼ਲਤ ਖ਼ੂਨ ਚੜ੍ਹਨ ‘ਤੇ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ?
ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਬਿਮਾਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਖ਼ੂਨ ਚੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਕੰਮ ਬਹੁਤ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਖ਼ੂਨ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨਾ ਤੇ ਖ਼ੂਨ ਦੀ ਸਹੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਜੇ ਗ਼ਲਤ ਕਿਸਮ ਦਾ ਖ਼ੂਨ ਚੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਬਿਮਾਰ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ‘ਚ ਖ਼ੂਨ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਏ, ਬੀ, ਏਬੀ ਤੇ ਓ। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਖ਼ੂਨ ਚੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਬਲੱਡ ਗਰੁੱਪ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ‘ਚ ਖ਼ੂਨ ਨਾਲ ਰਿਐਕਸਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਖੂਨ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਡਾਕਟਰ ਬਹੁਤ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਖੂਨ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਤੁਹਾਡੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਸਹੀ ਖ਼ੂਨ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਐਲਰਜੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਐਲਰਜੀ ਕਾਰਨ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਖੁਜਲੀ, ਸੋਜ ਜਾਂ ਸਾਹ ਲੈਣ ‘ਚ ਤਕਲੀਫ਼ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਪਰ ਡਾਕਟਰ ਐਂਟੀਬਾਇਓਟਿਕਸ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਕਿਉਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਟ੍ਰਾਂਸਫਿਊਜ਼ਨ ਰਿਐਕਸ਼ਨ ?
ਸਾਡੇ ਖੂਨ ‘ਚ ਲਾਲ ਖੂਨ ਦੇ ਸੈੱਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਐਂਟੀਜਨ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਐਂਟੀਜਨਜ਼ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਬਲੱਡ ਗਰੁੱਪ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਗਲਤ ਬਲੱਡ ਗਰੁੱਪ ਦਾ ਖੂਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਰੀਰ ਉਸ ਖੂਨ ‘ਚ ਮੌਜੂਦ ਐਂਟੀਜਨ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਮਝਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਐਂਟੀਬਾਡੀਜ਼ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਐਂਟੀਬਾਡੀਜ਼ ਖੂਨ ਦੇ ਥੱਕੇ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਹਨ ਤੇ ਟ੍ਰਾਂਸਫਿਊਜ਼ਨ ਰਿਐਕਸ਼ਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਰਾਸ-ਮੈਚਿੰਗ ਹੈ ਬੇਹੱਦ ਜ਼ਰੂਰੀ
ਡਾ. ਪੂਜਾ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਏਬੀਓ ਦੀ ਘਾਟ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੱਖਰੇ ਬਲੱਡ ਗਰੁੱਪ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਖੂਨ ਚੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਖੂਨ ‘ਚ ਮੌਜੂਦ ਐਂਟੀਜੇਨਸ ਤੇ ਐਂਟੀਬਾਡੀਜ਼ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਹਲਕੇ ਲੱਛਣਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੁਖਾਰ, ਠੰਢ, ਮਤਲੀ ਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਦਰਦ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੋਰ ਗੰਭੀਰ ਲੱਛਣਾਂ ਤਕ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਿਡਨੀ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣਾ, Disseminated Intravascular Coagulation, ਬ੍ਰੌਂਕੋਸਪਾਜ਼ਮ, ਸਦਮਾ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਮੌਤ ਦਾ ਵੀ ਖ਼ਤਰਾ ਵਧ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਖਤਰਨਾਕ ਹਾਲਾਤ ‘ਚ ਇਹ ਰਿਐਕਸ਼ਨ ਰੈੱਡ ਬਲੱਡ ਸੈੱਲਜ਼ ਨੂੰ ਡੈਮੇਜ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੀਵਿਅਰ ਹੈਮੋਲਾਈਟਿਕ ਪ੍ਰੋਸੈੱਸ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਖ਼ੂਨ ਦੇਣ ਤੇ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀ ਸਾਵਧਾਨੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਖੂਨ ਆਪਸ ‘ਚ ਮਿਲੇਗਾ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ‘ਕਰਾਸ-ਮੈਚਿੰਗ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੰਨ ਲਓ, ਅਸੀਂ ਪਾਣੀ ਤੇ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਹਨ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਖ਼ੂਨ ਵੀ ਵੱਖਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਖੂਨ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕੰਮ ਬਹੁਤ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਡਾਕਟਰ ਇਸ ਕੰਮ ‘ਚ ਮਾਮੂਲੀ ਜਿਹੀ ਵੀ ਗਲਤੀ ਕਰ ਲਵੇ ਤਾਂ ਮਰੀਜ਼ ਦੀ ਮੌਤ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕਰਾਸ-ਮੈਚਿੰਗ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
