ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ 18ਵੀਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਦੀਆਂ ਤਰੀਕਾਂ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਦਰਸ਼ ਚੋਣ ਜ਼ਾਬਤਾ ਲਾਗੂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਚੋਣਾਂ 7 ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਪਹਿਲੇ ਪੜਾਅ ਦੀ ਵੋਟਿੰਗ 19 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਆਖਰੀ ਪੜਾਅ ਦੀ ਵੋਟਿੰਗ 1 ਜੂਨ ਨੂੰ ਹੋਵੇਗੀ। ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 4 ਜੂਨ ਨੂੰ ਹੋਵੇਗੀ। ਹਰ ਵਾਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਵਾਰ ਵੀ ਵੋਟਿੰਗ ਅਤੇ ਗਿਣਤੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਈਵੀਐਮ ਯਾਨੀ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਵੋਟਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨ ਰਾਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ।ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਮਸ਼ੀਨ ਹੈ, ਜੋ ਚਾਰ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਹੈ। ਈਵੀਐਮ ਵੋਟਿੰਗ ਅਤੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੇ ਐਲਾਨ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪੇਪਰ ਬੈਲਟ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਘੱਟ ਸਮਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਇਸ ਲੇਖ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਈਵੀਐਮ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਗੱਲਾਂ ਦੱਸਣ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਸ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸਾਲ 1982 ਵਿੱਚ ਕੇਰਲ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਈਵੀਐਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸਦੀ ਖੋਜ ਦੋ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ 1980 ਵਿੱਚ ਐਮਬੀ ਹਨੀਫਾ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਇਸਨੂੰ 15 ਅਕਤੂਬਰ 1980 ਨੂੰ ‘ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਆਪਰੇਟਿਡ ਕਾਉਂਟਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨ’ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਰਜਿਸਟਰਡ ਕਰਵਾਇਆ। ਹਨੀਫਾ ਨੇ ਇਸ ਮਸ਼ੀਨ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਛੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ‘ਚ ਆਯੋਜਿਤ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀਆਂ ‘ਚ ਜਨਤਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਵੀ ਰੱਖਿਆ ਸੀ।
ਈਵੀਐਮ ਨਾਲ ਵੋਟਿੰਗ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਆਸਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਵੋਟਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਬਟਨ ਦਬਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਈ.ਵੀ.ਐਮਜ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਲਿਜਾਣਾ ਵੀ ਆਸਾਨ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਬੈਲਟ ਬਕਸਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਆਸਾਨ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਬੈਲਟ ਪੇਪਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵੋਟਾਂ ਪਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਕਾਫੀ ਪੈਸਾ ਖਰਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਾਗਜ਼ ਦੀ ਖਪਤ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵਧ ਗਈ ਸੀ ਇਸ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ‘ਤੇ ਵੀ ਅਸਰ ਪਿਆ। ਈਵੀਐਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੋਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ ਨੂੰ ਵੀ ਰੋਕਦੀ ਹੈ। ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਈਵੀਐਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਕਿਫ਼ਾਇਤੀ ਹੈ। ਬੈਲਟ ਪੇਪਰ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਇਸਦੀ ਕੀਮਤ ਘੱਟ ਹੈ। ਇਹ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਬੈਟਰੀਆਂ ‘ਤੇ ਚੱਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਖਰਚਾ ਵੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦਾ ਕੰਮ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੈਨਿਊਲੀ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਦਿਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਈਵੀਐਮ ਨਤੀਜੇ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਈਵੀਐਮ (ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਵੋਟਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨ) ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੋ ਯੂਨਿਟਾਂ ਦੀ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕੰਟਰੋਲ ਯੂਨਿਟ ਅਤੇ ਬੈਲਟ ਯੂਨਿਟ ਹੈ। ਇਹ ਯੂਨਿਟ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਕੇਬਲ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਈਵੀਐਮ ਦਾ ਪੂਰਾ ਕੰਟਰੋਲ ਯੂਨਿਟ ਪ੍ਰੀਜ਼ਾਈਡਿੰਗ ਅਫ਼ਸਰ ਜਾਂ ਪੋਲਿੰਗ ਅਫ਼ਸਰ ਕੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਬੈਲਟਿੰਗ ਯੂਨਿਟ ਵੋਟਿੰਗ ਡੱਬੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰੱਖੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਰਿਟਰਨਿੰਗ ਅਫਸਰ ਤੁਹਾਡੀ ਪਛਾਣ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰ ਸਕੇ।ਈਵੀਐਮ ਨਾਲ, ਪੋਲਿੰਗ ਅਫ਼ਸਰ ਬੈਲਟ ਬਟਨ ਨੂੰ ਦਬਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਵੋਟਰ ਆਪਣੀ ਵੋਟ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਜਾਂ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਮਸ਼ੀਨ ‘ਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਨੀਲੇ ਬਟਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਪਲਬਧ ਹੈ। ਵੋਟਰ ਜਿਸ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਵੋਟ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਸ ਉਮੀਦਵਾਰ ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਵਾਲਾ ਬਟਨ ਦਬਾ ਸਕਦੇ ਹਨ
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਈਵੀਐਮ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ‘ਭਾਰਤ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕਸ ਲਿਮਿਟੇਡ, ਬੈਂਗਲੁਰੂ’ ਅਤੇ ‘ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨਿਕਸ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਲਿਮਿਟੇਡ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ’ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਸੰਚਾਲਨ ਲਈ, ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਬੈਟਰੀ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ 6 ਵੋਲਟ ਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।\ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਵੋਟਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੁਝਾਨ ਹਨ। ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਕੁਝ ਦੇਸ਼ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜੋ ਇਸ ਈਵੀਐਮ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਰ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ ਸਮੇਤ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਕੁਝ ਦੇਸ਼ ਈਵੀਐਮ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਿਖਾ ਰਹੇ ਹਨ।
