-‘ਨਗਾ ਵਾਈ ਹੋਨੋ ਆਈ ਤੇ ਪੋ ਪਾਕੀ’
-ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਸਿਆਲਾ-
ਔਕਲੈਂਡ, 05 ਸਤੰਬਰ 2024:-ਬੀਤੇ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਦੇ ਮਾਓਰੀ ਕਿੰਗ ਤੁਹੇਤੀਆ ਪੂਤਾਤਾਉ ਤੀ ਵੇਰ੍ਹੋਵੇਰ੍ਹ-(ਸੱਤਵੇਂ) ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਈ ਦਿਨ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਸਮਾਗਮ ਚੱਲੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਇਕ ਵਫ਼ਦ ਨੇ ਵੀ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਟ ਕੀਤੀ। ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਉਤੇ ਇਸ ਵਾਰ ਨਵੀਂ ਰਾਣੀ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਨਵੀਂ ਰਾਣੀ ਦਾ ਨਾਂਅ ਹੈ ਨਗਾ ਵਾਈ ਹੋਨੋ ਇ ਤੇ ਪੋ ਪਾਕੀ’। ਇਹ ਰਾਣੀ ਬਨਣ ਵਾਲੀ ਦੂਸਰੀ ਔਰਤ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਓਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਅੱਠਵੀਂ ਰਾਣੀ ਵਜੋਂ ਵਿਚਰੇਗੀ। ਹਜਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਉਸਦੀ ਤਾਜਪੋਸ਼ੀ ਹੋਈ। ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਣੀ ਬਣੀ ‘ਨਗਾ ਵਾਈ ਹੋਨੋ ਆਈ ਤੇ ਪੋ’ ਦੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਇਕ ਬਾਈਬਲ ਰੱਖੀ ਗਈ, ਉਸੇ ਬਾਈਬਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ 1858 ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਮਾਓਰੀ ਰਾਜਾ ਪੂਤਾਤਾਊ ਤ ਵੇਰ੍ਹੋ-ਵੇਰ੍ਹੋ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਾਣੀ ਨਗਾ ਵਾਈ ਹੋਨੋ ਆਈ ਟੇ ਪੋ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ, ਪਵਿੱਤਰਤਾ, ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਤੱਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਪਵਿੱਤਰ ਤੇਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਇਕ ਬਿਆਨ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਦੇ ਟਿਕੰਗਾ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਕਜੁੱਟ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਕਿੰਗਿਤੰਗਾ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਨਗਾ ਵਾਈ ਹੋਨੋ ਆਈ ਤੇ ਪੋ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਵੀਂ ਰਾਣੀ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ ਸਵਰਗਵਾਸ ਹੋਏ ਰਾਜੇ ਦੀ ਛੋਟੀ ਬੇਟੀ ਹੈ। ਰਾਜੇ ਦੀਆਂ ਅੱਜ ਅੰਤਿਮ ਰਸਮਾਂ ਦਰਿਆ ਦੇ ਵਿਚ ਪੂਰੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਪੜ੍ਹਾਈ-ਲਿਖਾਈ: ਨਗਾ ਵਾਈ ਹੋਨੋ ਇ ਤੇ ਪੋ, ਬਹੁਤ ਹੀ ਉੱਚ-ਸ਼ਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹਨ। ਉਹ ਨੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ ਵਾਇਕਾਟੋ ਤੋਂ ਬੈਚਲਰ ਆਫ ਆਰਟਸ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਤਿਕਾਂਗਾ ਮਾਓਰੀ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰਜ਼ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਉਸ ਨੇ ਸਰ ਐਡਮੰਡ ਹਿਲਰੀ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਸੀ। ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਨੇ ਕਾਪਾ ਹਾਕਾ ਸਿਖਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਮਾਓਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰਵਾਇਤੀ ਕਲਾ ਹੈ। ਉਹ ਦੀ ਸ਼ਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਓਰੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਸਥਾਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਮਾਓਰੀ ਰਾਜਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਨੇਤ੍ਰਿਤਵ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਭਰੀ। ਮਾਓਰੀ ਰਾਜਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ:
ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਦੇ ਵਿਚ ਭਾਵੇਂ ਲੋਕਤੰਤਰ ਅਨੁਸਾਰ ਚੁਣੀ ਸਰਕਾਰ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਮਾਓਰੀ ਰਾਜਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਜੇ ਵੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਕਿੰਗਿਤੰਗਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ 1850 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਮਾਓਰੀ ਜਨਜਾਤੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਰਾਜਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਮਕਸਦ ਮਾਓਰੀ ਜਨਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਏਕਤਾ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਪਹਿਲੇ ਮਾਓਰੀ ਰਾਜਾ, ਪੂਤਾਤਾਊ ਤ ਵੇਰ੍ਹੋ-ਵੇਰ੍ਹੋ 1858 ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਬਣੇ ਸਨ, ਫਿਰ ਪੂਤਾਤਾਊ ਤ ਵੇਰ੍ਹੋ-ਵੇਰ੍ਹੋ (1858-1860), ਤਾਵਹਿਆਉ (1860-1894), ਮਾਹੇਤਾ ਤਾਵਹਿਆਉ (1894-1912), ਤੇ ਰਾਤਾਨਾ (1912-1933), ਕੋਰੋਕੀ ਮਹੇਤਾ (1933-1966), ਤੇ ਅਤਾਇਰੰਗਿਕਾਹੂ (1966-2006), ਕਿੰਗੀ ਤੂਹੇਤੀਆ ਪਾਕੀ (2006-2024)।
ਮਾਓਰੀ ਰਾਜਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਮਹੱਤਵ
ਮਾਓਰੀ ਰਾਜਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਮਾਓਰੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਮਾਓਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਉਚਿਤ ਮੰਚਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਕਾਨੂੰਨੀ ਜਾਂ ਨਿਆਇਕ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਮਾਓਰੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹੈ।
ਕਿੰਗਿਤੰਗਾ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿਚ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਰੱਖਿਆ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਮਾਓਰੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧਿਤਾ ਦੇ ਵਿਚ ਮਾਓਰੀ ਰਾਜਾ ਜਾਂ ਰਾਣੀ ਮਾਓਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੰਚਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਿੰਗਿਤੰਗਾ ਦੇ ਚੁਣੌਤੀ ਕਿੰਗਿਤੰਗਾ ਨੂੰ ਕਈ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਧੁਨਿਕ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਮਾਓਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨਾ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਮਾਓਰੀ ਰਾਜਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਸੰਵਾਦ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
